Afet ve Travma

Afetler dünyanın pek çok yerinde meydana gelen ve toplumları olumsuz yönde etkileyen durumlardır. Afetler bir anda meydana gelebilmekte, hayatın olağan akışını sekteye uğratmakta ve mağdur bir insan kitlesi ortaya çıkarmaktadır. Afetler çoğu zaman can ve mal kayıpları, sosyal kayıplar, psikolojik kayıplar gibi çoklu kayıplara sebep olmaktadır, bu nedenle afet bölgesinde hızlı ve etkin müdahalelerin yapılması gerekmektedir. Afetler en temelde doğal afetler ve insan kaynaklı afetler olarak 2’ye ayrılmaktadır. Deprem, sel, heyelan, tsunami, fırtına/hortum olayları gibi kendiliğinden meydana gelenler doğal afetler; yangın, savaş, terör saldırısı, patlamalar, maden kazaları, göç durumları gibi insan eliyle oluşturulan afetler ise insan kaynaklı afetler olarak adlandırılmaktadır. Türkiye doğal afetler ve insan kaynaklı afetler açısından risk altındadır.

Afetler sonrasında bireyler evlerini, mallarını, yaşadıkları ortamları ve yakınlarını kaybedebilmektedirler. Afetlerin beklenmedik bir şekilde meydana gelmesi bireylerin psikolojisinde bir kırılmaya yol açmaktadır. Her bireyin çocukluk döneminde kazandığı, dünyaya ilişkin belirli varsayımları bulunmaktadır. Bunlar; dünyanın yaşanabilir bir yer olduğuna, insanların iyi ve güvenilir olduğuna, bireyin kendisinin incinmezliğine ilişkin inançlardır. Aniden meydana gelen travmatik olaylar ise bu temel inançların sarsılmasına sebep olur, bu nedenle afetler travmatik olaylar olarak nitelendirilir. Temel inançların sarsılması bireylerin çeşitli psikolojik sorunlar yaşamasına sebep olabilir. Türkiye 28.07.2021 tarihinde büyük bir yangın yaşamış ve yaşamaya devam etmektedir. Son 6 günde 35 ilde 125 orman yangını meydana geldi.

afet ve travma

Orman Yangınlarının Nedenleri:

• İhmal ve dikkatsizlik nedeniyle çıkan orman yangınları:
• Ormanda güvenlik tedbiri alınmadan ateş yakılması,
• Yakılan ateşin söndürmeden bırakılması,
• Sönmemiş sigara izmariti ve kibritin yere atılması.
• Orman içinde veya bitişiğindeki tarlalarda istenmeyen ot veya anızın yakılması,
• Gece aydınlatma için ormanda ateşle dolaşılması,
• Cam ve cam kırıklarının ormanda bırakılması,
• Çocukların orman içinde ateşle oynamaları.
• Kasıtlı çıkarılan orman yangınları:
• Tarla veya otlakları genişletmek için ormanın bilerek yakılması,
• Orman içinde yapılan kanunsuz işleri gizlemek için yangın çıkarılması,
• Birilerinden intikam almak veya bir şeyi sabote etmek için yangın çıkarılması,
• Yabani hayvanları uzaklaştırmak için yangın çıkarılması.

Orman Yangınlarının Zararları:

• Biyolojik çeşitlilik büyük zarar görür.
• Ormanlarda yaşayan canlıların yaşam alanları yok olur.
• Canlı ve cansız örtünün yok olmasıyla erezyon, sel-taşkın ve hava Kirliliği gibi doğal afetlerin sayısında ve hızında artma görülür.
• İklim sisteminde (sıcaklık, rüzgâr, nem ve yağışa doğrudan etki ederek) bozulmalar görülür.
• Orman ve orman ürünlerine dayalı turizm, sağlık, spor, avcılık gibi sektörler olumsuz yönde etkilenir.

• Afetler yaşandıkları topluluklarda başta depresyon, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), anksiyete bozuklukları olmak üzere pek çok ruhsal hastalığa yol açar. Genel toplum çalışmalarında TSSB’nin yaygınlığı %5-15 arasında değişirken, toplumsal travmalar ve afetler sonrasında bu oranların çok arttığı, afet sonrası ilk yıllarda %30-40 düzeylerinde değişebildiği, yıllar geçtikçe yaygınlık oranlarının azaldığı, buna karşın yine de ortaya çıkmasından yıllar sonra bile afetlere bağlı ruhsal hastalıkların önemli bir halk sağlığı sorunu bilinmektedir.
• Sağlıkçılar, itfaiyeciler, arama kurtarma görevlileri gibi bazı meslek çalışanlarının da travmatik olaylarla karşılaşma ve etkilenmeleri fazla olabilmektedir. Ortaya çıkan travma sonrası stres bozukluğu ve depresyon gibi ruhsal hastalıklar etkilenen kişi kadar yakın çevresindekileri, aile bireylerini, arkadaşlarını ve iş ortamını da etkileyecektir. Travmalar ve afetler sonrasında sadece ruhsal hastalıklar değil; kalp – damar sistemi, sinir sistemi, mide-barsak sistemi, bağışıklık sistemi gibi pek çok sistemi ilgilendiren tıbbi hastalıkların yaygınlığında da bir artış beklenir. Bu nedenle, afetler toplum sağlığını olumsuz yönde etkileyen etmenlerin başında gelir.

Dünya genelinde ve Türkiye’de oldukça yaygın yaşanan afetlerin ya da travmatik olayların sağlık üzerindeki olumsuz etkilerini azaltabilmek için;

• Afete karşı hazırlıklı olmak, afetin insanları etkilemesini kolaylaştıran etkenleri engellemek,
• Afet yaşayan topluluklara psikososyal hizmetleri ilk andan itibaren ulaştırmak ve sürdürmek,
• Hastalıklar geliştiyse uygun ve etkili tedavi ve iyileştirim (rehabilitasyon) çalışmaları yapmak gereklidir.

Psikolog NUR PELİN BURAN